Mart 2015

Version française

« Türkiye tarafından bakınca Akdeniz algısı » konusu bizi hâlâ düşündürten bir mevzu olma özelliğini koruyor. 2013’te d’Alembert fonu sayesinde, İzmir Fransız Kültür Merkezi ve Mersin Üniversitesi ile ortaklaşa düzenlediğimiz konferans dizisinin ardından, enstitümüz, kamu yararına çalışan bir oluşum olan Fransız Sürdürülebilir Akdeniz Kentleri ve Bölgeleri Ajansı’nın 28 Ocak toplantısına, MEDİTER seminerine ve 2013’ten bu yana da MEDILEV seminerine katılmıştır. Çiçekoğlu’nun ve Eldem’in 2000 yılında dile getirdikleri net bir gözlemden yola çıkarak başlayalım: Akdeniz, Türkiye’de insan ve toplum bilimleri nezdinde, bir araştırma konusu, araştırmaları şekillendirebilecek bir çerçeve, bir kaynak noktası teşkil etmediği gibi; ortak bir anlam, özdeşleşilen bir payda veya bir geçmişe özlem unsuru da ifade etmez. Türkiye’de Akdeniz, coğrafi bir ideoloji ve araştırmaların alışıldık bir arka planı olarak karşımıza çıkmaz. Türk araştırmacılığı; Osmanlı İmparatorluğu, Müslüman dünya, Türk dünyası gibi, başka coğrafi ideolojiler ile ulusaşırı ölçekteki geçmişe özlem üzerinde durmaktadır. Akdeniz’in bu görünmezliği, gazeteci olsun, siyasetçi, hatta araştırmacı olsun, dışarıdan Türkiye’ye önsel bir Akdenizli kimliği biçme eğiliminde olanları şaşırtabilir. Türk okul kitaplarının ifadesini tekrar edecek olursak, Rodos’tan Suriye sınırına kadar uzanan, Türkiye’nin 1577 kilometrelik hatırısayılır bir Akdeniz sahiline sahip olmasına rağmen ülke, yurttaşlarının ve yöneticilerinin çoğunluğu tarafından bir Akdeniz ülkesi olarak algılanmamaktadır. Yani, dışarıdan, Akdeniz havzasının kuzeybatısındaki ülkelerce beslenen, Akdeniz’in etrafındaki tüm ülkelerin katılmasının beklendiği, sözde « ortak Akdenizlilik paydası », aslında Akdeniz çevresindeki tüm sakinlerin paylaştığı bir siyasal ve bilimsel öncelik teşkil etmemektedir. Örneğin Türkiye için böylesi bir öncelik söz konusu değildir. İmgelemdeki Akdenizlilik fikri, herkes tarafından paylaşılan bir temsilden çok, Avrupa Birliği’nin siyasi amaçları doğrultusunda ortaya çıkmış bir değerler bütünüdür ve Türkiye’de de, birtakım eşitsizlikleri örtmeye ya da bunların devamlılığını sağlamaya yönelik olarak bir araç olarak algılanmaktadır. Akdenizlilik fikri, Roma İmparatorluğu’nun yayılımcılığıyla şekillenmiş, günümüzde de Avrupa’nın sömürgecilik sonrası siyasetiyle yeniden harmanlandığı bir coğrafi ideoloji gibi görünüp içinde bulunulan yere, zamana ve hâle göre, fırsatçı bir şekilde, bir kaynak olarak karşımıza çıkacakmış gibi durmaktadır. Bu nedenle, CNRS’in 1998’de yayımladığı çalışmanın ismini bire bir koruyarak ifade edecek olursak, Akdeniz’in bilimsel icadı denen şeyin Türkiye dahilinde bir gerçeklik ifade etmediğini söyleyebiliriz. Türkiye’de yayımlanan toplum bilimi araştırmalarında Akdeniz kelimesinin İngilizce ya da Türkçe olarak karşımıza çıktığı yerlerin incelenmesi, Akdeniz’e yapılan göndermenin ne denli sınırlı kaldığını anlamamıza yardımcı olmaktadır. İngilizce’den ve Fransızca’dan çevrilmiş eserleri saymazsak, Akdeniz kelimesine özellikle arkeoloji ve jeoloji kitaplarında rastlanmaktadır (Efe, 2008). Bunun yanı sıra, Akdeniz kelimesinin (1942 yılında ülkenin yedi bölgeye ayrılmasından ötürü de) idari düzeni, turizm kaynaklı ekonomiyi, daha nadir olmakla birlikte Rodos, Kıbrıs ve Girit gibi adaları da ifade etmekte kullanıldığını söyleyebiliriz. Yine de zamansal olarak bakıldığında son yirmi yılda, Akdeniz kelimesinin kullanımının bir nebze ilerleme kaydettiği görülebilir, ki Suna ve İnan Kıraç Vakfı’nın 1996’da açtığı Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’nün de bu ilerlemede kısmi bir katkısı vardır. 2000li senelerin başından beri, İzmir’den Antakya’ya Akdeniz kıyısındaki üniversite şehirlerinde, ulusal söylemlerden uzak, daha çok Akdeniz’i temel alan tarihi anlatıların ve hâlihazırda üzerinde çalışılan yerel ve uluslararası gerçeklik ve kaynakların yazılmasını sağlayan yerel girişimlere de tanıklık edilmektedir. Hâl böyleyken, son yıllarda Akdenizliliğe yapılan göndermelerde, ulusal bilim ve kültür politikalarından ziyade yerel ölçekte ve sivil toplum nezdinde bir artış gözlenmektedir. IFEA kitaplığı da söz konusu kırılgan Akdenizliliğe Türkçe dilindeki eserlerinin azlığıyla işaret etmektedir.

Kaynakça:

• -ALBERA D., BLOK A. et BROMBERGER C. (2001), L’anthropologie de la Méditerranée, Cahors : Maisonneuve et Larose, Maison Méditerranéenne des Sciences de l’Homme.
• -ALBERA D. et TOZY M. (2005), La Méditerranée des anthropologues, Coll. L’atelier méditerranéen, éd. Maisonneuve & Larose, Maison méditerranéenne des sciences de l’homme, Paris, 2005, 385 pages.
• -ANTOINE S. (1993), “18 pays riverains dans un même bateau? Le souci de l’environnement et du développement durable, “La Méditerranée Assassinée”, Peuples Méditerranéens n°62-63, pp. 255-277.
• -BAZIN M. (1996), “La protection de l’environnement, enjeu régional pour la Méditerranée orientale?”, In : THOBIE J., PEREZ, R. et alii (coord.) (1996), Enjeux et rapports de force en Turquie et en Méditerranée orientale, Varia Turcica XXVIII, IFEA (Istanbul), L’Harmattan (Paris), pp.27-32.
• -BENSIDOUN I. & CHEVALIER A. (1996), Europe-Méditerranée : le pari de l’ouverture. Paris, Economica, “CEPII”, 176 p.
• -BRUMMETT P. (1994), Ottoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery, New York, State of New York University Press, SUNY (Series in the Social and Economic history of the Middle East), 285 p.
• -COUTAU-BERAGIE, H. (1987), “Mare Nostrum : esquisse d’une géostratégie de la Méditerranée”, Hérodote, n°45, pp. 31-60.
• -ÇİÇEKOĞLU  F. &  E. ELDEM,  La Méditerranée turque, Paris, Maisonneuve et Larose, 2000.
• -EFE Recep et alii (ed.) (2008), Natural Environment and Culture in the Mediterranean Region, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
• -FARRERE C. (1926), Mes voyages en Méditerranée, Paris, Flammarion.
• -GENTELLE P. (1995), “A propos de la Méditerranée : de la géo- à la néographie”, L’Espace Géographique, n°3, pp. 203-208.
• -“Jeter les bases d’un dialogue euro-méditerranéen”, Arabies, juillet-août 1995, pp. 30-31.
• -KALEAĞASI B. (1994), “Les relations entre la Turquie et l’Union européenne”, Ayna, Istanbul, n°3-4, pp. 19-22.
• -KANCAL S. (1997), “La Turquie méditerranéenne : affirmation régionale et ouverture internationale”, communication au colloque d’Antalya, septembre 1997.
• -KARAOSMANOĞLU A. (1985), “La région sud-est de l’OTAN”, Revue Internationale de  Défense, 10/1985, 1569-1576.
• -KEFELİ E. (2006), Edebiyat Coğrafyasında Akdeniz, İstanbul : 3F Yayınevi.
• -KITSIKIS  D. (1996), L’Empire turco-grec, Istanbul, İletişim (en turc).
• -OULD AOUDIA J. (1996), “Enjeux économiques de la politique euro-méditerranéenne”, Monde Arabe Maghreb-Machrek, n°153, pp. 24-44.
• -PARLAR DAL E. (2010), « Le paradoxe méditerranéen de la Turquie », L’Europe en formation, 2010/2, Centre international de formation européenne, p. 87-99. URL : http://www.cairn.info/zen.php?ID_ARTICLE=EUFOR_356_0087
• -Perouse J.-F. (1997), «La “mer Blanche”  des Turcs ou en quoi la Turquie est-elle aussi méditerranéenne?», Hérodote, 90, 1997, p. 163-177. (URL : http://www.ifea-istanbul.net/http://dipnot.hypotheses.org/website_2/images/stories/Perouse_1998_mer_blanche_Herodote.pdf )
• -Perouse J.-F. (2002), “Istanbul est-elle une métropole méditerranéenne ? Critique d’un lieu commun tenace », dans Cahiers de la Méditerranée, Actes du Colloque Les enjeux de la nouvelle métropolisation dans le monde arabe et méditerranéen, Grasse 22-24 novembre 2000, R. Escallier (dir.), Nice, 2002, n.64. (URL  : http://cdlm.revues.org/index76.html )
• -Perouse J.-F. (2001), «La Turquie et la Méditerranée : une appartenance en voie de (re)construction   », In : Vincent Moriniaux (dir.), La Méditerranée en questions, Paris : Editions du Temps, pp. 343-376.
• -PICARD E. (sous la dir.) (1993), Nouvelle dynamique au Moyen-Orient. Les relations entre l’Orient Arabe et la Turquie, Paris, L’Harmattan, 214 p.
• -SANGUINETTI A. (1982), “L’intérêt stratégique de la Méditerranée”, Peuples Méditerranéens, n°19, avril-juin 1982, pp. 33-38.
• -THOBIE J., PEREZ R., KANCAL S. (coord.) (1996) Enjeux et rapports de force en Turquie et en Méditerranée orientale, Varia Turcica XXVIII, IFEA (Istanbul), L’Harmattan (Paris), 490 p.
• -VERGIN N. (1996), “Présence et identité de la Turquie en Méditerranée orientale”, In : THOBIE, J., PEREZ, R. & KANCAL, S. (coord.), 1996 : Enjeux et rapports de force en Turquie et en Méditerranée orientale, Varia Turcica XXVIII, IFEA (Istanbul), L’Harmattan (Paris), pp. 19-26.
• -YERASIMOS S. (1984) “Le conflit de la mer Égée”, Hérodote, n°32 (“Géopolitiques de la mer”), pp. 123-143.
• -YERASIMOS S (1988), “Le Sandjak d’Alexandrette : formation et intégration d’un territoire”, Revue du Monde Musulman et de la Méditerranée Aix-en-Provence, n°48-49, pp. 198-212.